Θεωρία Προοπτικής (prospect theory)

Θεωρία προοπτικής είναι η θεωρία συμπεριφορικής χρηματοοικονομικής που ορίζει ότι οι επενδυτές εκτιμούν τα κέρδη και τις ζημιές διαφορετικά, παίρνοντας τις αποφάσεις τους βασιζόμενοι περισσότερο στα αντιληπτά κέρδη απ' ότι στις αντιληπτές ζημιές που θα προκύψουν από μια κατάσταση.

Συνεπώς, αν δοθεί σε κάποιον η ευχέρεια να διαλέξει ανάμεσα σε δύο ισοπίθανα ενδεχόμενα, το ένα εκφρασμένο με όρους πιθανού κέρδους και το άλλο εκφρασμένο με όρους πιθανής ζημιάς, αυτός θα διαλέξει την πρώτη.

Παράδειγμα:
Έστω ότι σε έναν επενδυτή παρουσιαζόταν το ίδιο αμοιβαίο κεφάλαιο από δύο διαφορετικούς οικονομικούς συμβούλους.

Ο ένας λέει στον επενδυτή ότι το αμοιβαίο κεφάλαιο είχε μέση απόδοση 7% τα προηγούμενα πέντε χρόνια, ενώ ο άλλος λέει ότι το αμοιβαίο κεφάλαιο έχει υπεραποδόσεις τα τελευταία 10 χρόνια αλλά παρουσιάζει μια μείωση πρόσφατα.

Σύμφωνα με την θεωρία προοπτικής, αν και παρουσιάστηκε στον επενδυτή το ίδιο αμοιβαίο κεφάλαιο, αυτός είναι πιθανότερο να επιλέξει το αμοιβαίο κεφάλαιο από τον πρώτο σύμβουλο, που παρουσίασε την απόδοση ως κέρδος 7%, παρά από τον δεύτερο σύμβουλο που παρουσίασε ένα συνδυασμό υψηλών αποδόσεων και ζημιών.

Επίσης η θεωρία προοπτικής υποστηρίζει ότι οι επενδυτές αξιολογούν τις επενδύσεις τους με βάση το κέρδος ή τη ζημία που αποκομίζουν από αυτές και όχι με βάση το ποσό που εισπράττουν ή καταβάλλουν από τη πώληση ή αντίστοιχα την αγορά τους.

Παράδειγμα:
Οι επενδυτές τείνουν να προτιμούν να εισπράξουν 100€ από ένα στοίχημα με πιθανότητα 50-50 να κερδίσουν 200€ ή 0€. Αντίθετα, όμως, τείνουν να προτιμούν ένα στοίχημα με πιθανότητα 50-50 να χάσουν 200€ ή 0€ παρά να υποστούν μία σίγουρη απώλεια 100€.

Διαδικασία επιλογής προοπτικών

Η θεωρία προοπτικής διαχωρίζει δύο στάδια στην διαδικασία επιλογής προοπτικών:

Στο πρώτο στάδιο γίνεται η επεξεργασία (editing) δηλαδή μία αρχική ανάλυση των προοπτικών που συχνά απλοποιεί τις επιλογές, ενώ στο δεύτερο στάδιο γίνεται η αξιολόγηση (evaluation) των επεξεργασμένων προοπτικών και η προοπτική με την μεγαλύτερη αξία επιλέγεται.

1) Στάδιο της επεξεργασίας

Οι βασικές αρχές που διέπουν την λειτουργία στο στάδιο της επεξεργασίας είναι:

• η κωδικοποίηση (coding)
• ο συνδυασμός (combination)
• ο διαχωρισμός (segregation)
• η ακύρωση (cancellation)
• απλοποίηση (simplification)
• ανίχνευση της κυριαρχίας (detection of dominance)

Έρευνες έχουν δείξει ότι τα άτομα αντιλαμβάνονται τις προοπτικές σαν μεταβολές στον πλούτο δηλαδή κέρδη και ζημίες, οι οποίες ορίζονται σε σχέση με ένα ουδέτερο σημείο αναφοράς (reference point) το οποίο είναι συνήθως η τρέχουσα κατάσταση πλούτου, αντί για τελικές καταστάσεις πλούτου.

Για να μπορέσουν τα άτομα να κατατάξουν τα αποτελέσματα ως ζημιές ή ως κέρδη προχωρούν σε κάποιες απλοποιήσεις.

α) Οι προοπτικές μπορεί να απλοποιηθούν συνδυάζοντας τις πιθανότητες όμοιων αποτελεσμάτων.

Παράδειγμα:
Η προοπτική κέρδους 200€ με πιθανότητα 25%, προοπτική κέρδους 0€ 50% και προοπτική κέρδους 200 με πιθανότητα 25% μπορεί να απλοποιηθεί και να αξιολογηθεί σαν συνολική πιθανότητα κέρδους 200 με πιθανότητα 50%.

β) Πολλές προοπτικές συχνά εμπεριέχουν ένα ακίνδυνο και ένα επικίνδυνο μέρος, το οποίο διαχωρίζεται στην φάση της επεξεργασίας.

Παράδειγμα:
Η προοπτική κέρδους 300€ με πιθανότητα 80% και η πιθανότητα κέρδους 200€ με πιθανότητα 20% μπορεί να διαχωριστεί σε ένα βέβαιο κέρδος (100%) 200€ και μία αβέβαιη προοπτική 100 με πιθανότητα 80%.

γ) Μπορεί να γίνει και μία ακύρωση ή διαχωρισμός των κοινών στοιχείων που μπορεί να έχουν δύο προοπτικές.

Παράδειγμα:
Όπως έγινε με το παιχνίδι στο φαινόμενο της απομόνωσης όπου δεν λήφθηκε υπόψη το πρώτο (κοινό) στάδιο.

δ) Όσον αφορά την απλοποίηση συχνά τα αποτελέσματα ή οι πιθανότητες στρογγυλοποιούνται προκειμένου να απλοποιηθεί η διαδικασία.

Παράδειγμα:
Μία προοπτική κέρδους 101€ με πιθανότητα 49% είναι πολύ πιθανό να στρογγυλοποιηθεί σαν προοπτική κέρδους 100€ με πιθανότητα 50% ή ένα αποτέλεσμα που θεωρείται εξαιρετικά απίθανο (0,1%) μπορεί να μην ληφθεί καν υπόψη.

ε) Η ανίχνευση της κυριαρχίας έχει να κάνει με το ότι οι προσφερόμενες εναλλακτικές θα εξεταστούν για να βρεθούν εναλλακτικές που κυριαρχούνται από άλλες προκειμένου να απορριφθούν αμέσως.

Παράδειγμα:
Η προοπτική κέρδους (β) θα απορριφθεί αμέσως αν εξεταστεί σε σχέση με την (α).

α) κέρδος 500€ με πιθανότητα 20% και κέρδος 101€ με πιθανότητα 49%
β) κέρδος 500€ με πιθανότητα 15% και κέρδος 100€ με πιθανότητα 50%

Άρα τα τελικά αποτελέσματα του σταδίου της επεξεργασίας εξαρτώνται από την σειρά εφαρμογής των λειτουργιών της επεξεργασίας και πολλές ανωμαλίες στις προτιμήσεις προκύπτουν από το στάδιο της επεξεργασίας.

2) Αξιολόγηση των επεξεργασμένων προοπτικών και τελική επιλογή

Αφού γίνει η επεξεργασία, στο δεύτερο στάδιο γίνεται η αξιολόγηση των επεξεργασμένων προοπτικών και η προοπτική με την μεγαλύτερη αξία επιλέγεται.