Σύμφωνα με το νόμο της ζήτησης, όταν αυξάνεται ή μειώνεται η τιμή ενός προϊόντος μειώνεται ή αυξάνεται αντίστοιχα η ποσότητα που ζητείται. Το μέγεθος της μεταβολής της ποσότητας που προκαλείται από ορισμένη μεταβολή της τιμής δεν είναι το ίδιο σε όλο το μήκος της καμπύλης ζήτησης και, επιπλέον, διαφέρει από προϊόν σε προϊόν.
Η ζήτηση για ένα αγαθό λέγεται ότι είναι ελαστική, αν η ζητούμενη ποσότητα ανταποκρίνεται έντονα στις μεταβολές της τιμής. Η ζήτηση λέγεται ότι είναι ανελαστική, αν η ζητούμενη ποσότητα ανταποκρίνεται ελάχιστα στις μεταβολές της τιμής.
Τα αναγκαία αγαθά και υπηρεσίες τείνουν να έχουν ανελαστική ζήτηση, ενώ τα αγαθά πολυτελείας έχουν ελαστική ζήτηση.
Παράδειγμα:Ο λόγος είναι ότι ο καφές θεωρείται αναγκαίο αγαθό, ενώ τα κοσμήματα θεωρούνται είδος πολυτελείας. Αν κάτι θα είναι αναγκαίο αγαθό ή είδος πολυτελείας δεν εξαρτάται από κάποιες εσωτερικές ιδιότητες του αγαθού, αλλά από τις προτιμήσεις του αγοραστή.
Αν αυξηθεί η τιμή του καφέ, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα μεταβάλουν δραματικά την κατανάλωση τους, ενώ αν αυξηθούν οι τιμές στα κοσμήματα η ζητούμενη ποσότητα θα μειωθεί αρκετά.
Παράδειγμα:
Μία γυναίκα να θεωρεί τα κοσμήματα αναγκαίο αγαθό με ανελαστική ζήτηση, ενώ ο καφές να είναι είδος πολυτελείας με ελαστική ζήτηση.
Συντελεστής της ελαστικότητας της Ζήτησης
Για τη μέτρηση της ελαστικότητας χρησιμοποιείται ο συντελεστής ελαστικότητας (elasticity coefficient), ο οποίος δείχνει τη σχέση της ποσοστιαίας μεταβολής της ζητούμενης ποσότητας προς την ποσοστιαία μεταβολή της τιμής ενός προϊόντος.
Για την εκτίμηση της τιμής του συντελεστή ελαστικότητας χρησιμοποιείται ο ακόλουθος βασικός τύπος:
Εζ = συντελεστής ελαστικότητας
ΔΠ = μεταβολή της ποσότητας
Π = αρχική ποσότητα
ΔΤ = μεταβολή της τιμής
Τ = αρχική τιμή
Ο συντελεστής ελαστικότητας της ζήτησης έχει αρνητικό πρόσημο, γιατί όταν αυξάνεται η τιμή, μειώνεται η ποσότητα και αντίστροφα.
Ανάλογα με την ποσοστιαία μεταβολή της ποσότητας και της τιμής, η ζήτηση μπορεί να είναι:
- Ελαστική (elastic demand), αν η ποσοστιαία μεταβολή της ποσότητας είναι μεγαλύτερη από την ποσοστιαία μεταβολή της τιμής, οπότε και η απόλυτη τιμή του συντελεστή ελαστικότητας είναι μεγαλύτερη από τη μονάδα.
- Ανελαστική (Inelastic demand) αν, αντίθετα, η ποσοστιαία μεταβολή της ποσότητας είναι μικρότερη από την ποσοστιαία μεταβολή της τιμής, οπότε η απόλυτη τιμή του συντελεστή είναι μικρότερη από τη μονάδα.
- Μοναδιαίας ελαστικότητας (unitary elasticity) αν, η απόλυτη τιμή του συντελεστή είναι ίση με τη μονάδα, που σημαίνει ότι ποσότητα και τιμή μεταβάλλονται κατά το ίδιο ποσοστό.
- Πλήρως ανελαστική (perfectly inelastic) αν ο συντελεστής ελαστικότητας ισούται με μηδέν, οπότε μια ορισμένη μεταβολή της τιμής δεν επιφέρει καμία μεταβολή στη ζητούμενη ποσότητα. Τότε η καμπύλη ζήτησης θα είναι κατακόρυφη προς τον οριζόντιο άξονα.
- Απείρως ελαστική (infinitely elastic) αν η απόλυτη τιμή του συντελεστή ελαστικότητας τείνει προς το άπειρο και η καμπύλη ζήτησης είναι παράλληλη προς τον οριζόντιο άξονα. Σε μια τέτοια περίπτωση η ζητούμενη ποσότητα μεταβάλλεται και χωρίς μεταβολή της τιμής.
Ελαστικότητα ζήτησης και υποκατάστατα
Τα αγαθά με (σχεδόν απόλυτα) υποκατάστατα τείνουν να έχουν περισσότερο ελαστική ζήτηση, επειδή είναι πιο εύκολο για τους καταναλωτές να στραφούν από το ένα αγαθό στο άλλο.
Παράδειγμα:
Το ελαιόλαδο και το σπορέλαιο είναι στενά υποκατάστατα. Μια μικρή αύξηση της τιμής του ελαιολάδου, ενώ η τιμή του σπορέλαιου μένει σταθερή, έχει ως αποτέλεσμα να μειωθεί πολύ η ποσότητα ελαιολάδου που πωλείται.
Αντίθετα, επειδή το τυρί είναι μια τροφή χωρίς καλό υποκατάστατο, η ζήτηση του είναι λιγότερο ελαστική από τη ζήτηση του ελαιολάδου.
Ελαστικότητα ζήτησης και χρόνος
Τα αγαθά τείνουν να έχουν πιο ελαστική ζήτηση στη διάρκεια μεγάλων χρονικών οριζόντων.
Παράδειγμα:
Όταν η τιμή της βενζίνης ανεβαίνει, η ζητούμενη ποσότητα της ελάχιστα μειώνεται κατά τους πρώτους μήνες. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, οι άνθρωποι αγοράζουν λιγότερα βενζινοκίνητα αυτοκίνητα, στρέφονται στα μέσα μαζικής μεταφοράς και εγκαθίστανται πιο κοντά στους τόπους εργασίας τους.
Έτσι, μέσα σε λίγα χρόνια, η ποσότητα της βενζίνης μειώνεται ουσιωδώς.
Ελαστικότητα ζήτησης και συνολικά έσοδα
Για να βρεθεί αν η ζήτηση για ένα προϊόν είναι ελαστική ή ανελαστική, γίνεται σύγκριση μεταξύ του συνολικού εσόδου (total revenue) πριν και μετά από μια μεταβολή της τιμής του προϊόντος.
Αν η ζήτηση για ένα προϊόν είναι ελαστική και μειωθεί η τιμή του, το συνολικό έσοδο, δηλαδή το γινόμενο της τιμής επί την ποσότητα, θα αυξηθεί. Αυτό οφείλεται στο ότι η ποσοστιαία αύξηση της ποσότητας είναι μεγαλύτερη από την ποσοστιαία μείωση της τιμής, με αποτέλεσμα το γινόμενο τους να αυξάνεται.
Παράδειγμα:
Αν μια επιχείρηση διαθέτει κατά τη διάρκεια μιας εβδομάδας 200.000 μονάδες ενός προϊόντος στην τιμή των 10€ και μειωθεί η τιμή σε 8€, οι πωλήσεις της αυξάνονται σε 280.000 μονάδες και το συνολικό έσοδο αυξάνεται από 2.000.000€ σε 2.240.000€.
Αν η ζήτηση είναι ελαστική και αυξηθεί η τιμή, το συνολικό έσοδο θα μειωθεί γιατί η ποσοστιαία μείωση της ποσότητας θα είναι μεγαλύτερη από την ποσοστιαία αύξηση της τιμής.
Αν, αντίθετα, η ζήτηση είναι ανελαστική και αυξηθεί η τιμή, το συνολικό έσοδο θα αυξηθεί γιατί η ποσοστιαία μείωση της ποσότητας θα είναι μικρότερη από την ποσοστιαία αύξηση της τιμής, ενώ αν μειωθεί η τιμή το συνολικό έσοδο θα μειωθεί γιατί η ποσοστιαίοι αύξηση της ποσότητας θα είναι μικρότερη από την ποσοστιαία μείωση της τιμής.
Τέλος, όταν η ελαστικότητα της ζήτησης είναι ίση με τη μονάδα, οποιαδήποτε μεταβολή της τιμής κι αν συμβεί δεν επιφέρει μεταβολή στο συνολικό έσοδο γιατί η ποσοστιαία μεταβολή της τιμής είναι ακριβώς ίση, αλλά με αντίθετο σημείο, με την ποσοστιαία μεταβολή της ποσότητας.
Επομένως, οι μεταβολές του συνολικού εσόδου μετά από μεταβολή της τιμής μπορούν να δείξουν αν η ζήτηση είναι ελαστική ή ανελαστική.
Ο πίνακας παρακάτω απεικονίζει τη σχέση μεταξύ ελαστικότητας της ζήτησης και συνολικού εσόδου:
Παράδειγμα:
Ισχύει ότι τα συνολικά έσοδα = P * Q, δηλαδή η τιμή του αγαθού επί την ποσότητα του αγαθού που πωλείται. Στα παρακάτω σχήματα φαίνονται γραφικά τα συνολικά έσοδα, σε διάφορες περιπτώσεις όπου εμβαδόν παραλληλογράμων είναι P * Q.
1) Για P = 4€ και Q = 100, έχουμε Συνολικά Έσοδα = 400€
2) Αν η ζήτηση είναι ελαστική, τότε μια αύξηση στην τιμή προκαλεί αύξηση του συνολικού εσόδου. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, μία αύξηση από 1€ σε 3€ προκαλεί αύξηση του συνολικού εσόδου από 100€ σε 240€.
Μια αύξηση στην τιμή αυξάνει το P * Q επειδή το Q μειώνεται ως ποσοστό, λιγότερο από όσο αυξάνεται, πάλι ως ποσοστό το P.
3) Όταν η ζήτηση είναι ελαστική, προκύπτει το αντίθετο αποτέλεσμα: Μια αύξηση της τιμής προκαλεί μείωση του συνολικού εσόδου.
Στο παρακάτω σχήμα, όταν η τιμή αυξάνεται από 4€ σε 5€, η ζητούμενη ποσότητα μειώνεται από 50 σε 20 κι έτσι τα συνολικά έσοδα μειώνονται από 200€ σε 100€.
Επειδή η ζήτηση είναι ελαστική, η μείωση της ζητούμενης ποσότητας είναι τόσο μεγάλη που αντισταθμίζει με το παραπάνω την αύξηση της τιμής. Δηλαδή, μια αύξηση της τιμής μειώνει το Ρ * Q, επειδή η μείωση του Q είναι μεγαλύτερη, ως ποσοστό, της ποσοστιαίας αύξησης του Ρ.
Γενικά ισχύει:
- Όταν η ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιμή είναι μικρότερη από 1, η αύξηση της τιμής αυξάνει τα συνολικά έσοδα και η μείωση της τιμής μειώνει τα συνολικά έσοδα.
- Όταν η ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιμή είναι μεγαλύτερη από 1, η αύξηση της τιμής μειώνει τα συνολικά έσοδα και η μείωση της τιμής αυξάνει τα συνολικά έσοδα.
- Όταν η ελαστικότητα της ζήτησης είναι ακριβώς ίση με 1, οι μεταβολές της τιμής δεν επηρεάζουν τα συνολικά έσοδα.
Δείτε επίσης:
Εισοδηματική ελαστικότητα ζήτησης
Σταυροειδής ελαστικότητα ζήτησης
