Κεντρική Τράπεζα (central bank)

Κεντρική τράπεζα είναι η τράπεζα των τραπεζών. Συνήθως ανήκει αποκλειστικά στο δημόσιο, έχει μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα και επιτελεί τρεις κύριους ρόλους:

1. Ελέγχει τη λειτουργία των τραπεζών έτσι ώστε να ακολουθούν τους νόμους για την σωστή και ασφαλή λειτουργία του τραπεζικού συστήματος.
2. Λειτουργεί σαν τραπεζίτης των τραπεζών, δανείζοντας σε περιπτώσεις ανάγκης.
3. Ασκεί νομισματική πολιτική ελέγχοντας την προσφορά χρήματος.

Επίσης χρησιμοποιεί τρία εργαλεία νομισματικού ελέγχου:

1. Πολιτικές ανοικτής αγοράς
2. Μεταβολή του απαιτούμενου ποσοστού ρευστών διαθεσίμων
3. Μεταβολή του προεξοφλητικού επιτοκίου

Όμως ο έλεγχος της προσφοράς χρήματος από την Κεντρική Τράπεζα δεν μπορεί να είναι απόλυτα ακριβής γιατί αντιμετωπίζει δύο σημαντικά προβλήματα:

1. Η κεντρική τράπεζα δεν ελέγχει το ποσό των χρημάτων που τα νοικοκυριά τοποθετούν σε καταθέσεις όψεως.
2. Η κεντρική τράπεζα δεν ελέγχει το ποσό των χρημάτων που οι τράπεζες αποφασίζουν να δανείσουν.

Διαθέσιμα Κεντρικής Τράπεζας

Τα διαθέσιμά της Κεντρικής τράπεζας αποτελούνται από αποθέματα (νομισματικά ή χρυσού) που έχουν δημιουργηθεί από συσσώρευση χρήματος, καταθέσεις τραπεζών και τον πλούτο του κράτους.

Αυτά τα αποθέματα, σε συνδυασμό με την έκδοση νέου -μη πληθωριστικού- χρήματος, χρησιμοποιούνται κατά καιρούς από την κεντρική τράπεζα για την άσκηση
νομισματικής πολιτικής (στήριξη νομίσματος, ή παροχή ρευστότητας στην αγορά).

Έτσι, καθίσταται δυνατή η τροφοδότηση των υπολοίπων τραπεζών και της οικονομίας γενικότερα, με χρηματική ρευστότητα όταν κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο.

Δεδομένου ότι οι διάφορες εμπορικές τράπεζες παρέχουν, από τα αποθέματά τους, διαφόρων ειδών δάνεια και χρηματοδοτήσεις σε ιδιώτες και επιχειρήσεις, τα διαθέσιμα της κεντρικής τράπεζας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να παρέχουν φθηνό χρήμα στις υπόλοιπες τράπεζες σε περίοδο ύφεσης.

Αυτό μπορεί να γίνει με αρκετούς τρόπους:

• Με μείωση του ποσοστού των υποχρεωτικών ρευστών διαθεσίμων (που υποχρεούνται να τηρούν οι εμπορικές τράπεζες στα ταμεία τους ή σε λογαριασμό όψεως στην κεντρική τράπεζα).
• Με μείωση των προεξοφλητικών επιτοκίων (επιτόκια με τα οποία δανείζονται χρήμα οι εμπορικές τράπεζες από την κεντρική τράπεζα).
• Αγοράζοντας κρατικά ομόλογα στην ελεύθερη αγορά και καταβάλλοντας στους κατόχους την χρηματιστηριακή αξία των ομολόγων (πολιτική ανοικτής αγοράς).
• Μετακινώντας τα ρευστά διαθέσιμα του κράτους (που πηγάζουν από τις δημόσιες καταθέσεις) προς τις εμπορικές τράπεζες, έπειτα από έγκριση της νομισματικής αρχής.

Στην αντίθετη περίπτωση, εάν κριθεί απαραίτητη από την κεντρική τράπεζα η μείωση της ποσότητας χρήματος που κυκλοφορεί σε περίοδο αυξημένης συνολικής δαπάνης, ακολουθείται η ακριβώς αντίθετη νομισματική πολιτική.

Με αυτό τον τρόπο αποφεύγεται η αθρόα παροχή δανειοδοτήσεων και πιστώσεων από τις εμπορικές τράπεζες, με αποτέλεσμα να μειωθούν τελικά οι τιμές αγαθών και υπηρεσιών.