Η σχέση μεταξύ των συντελεστών παραγωγής και του προϊόντος, δηλαδή μεταξύ των εισροών και των εκροών της παραγωγικής διαδικασίας, ονομάζεται συνάρτηση παραγωγής (production function).
Αυτή προσδιορίζει τις ποσότητες των παραγωγικών συντελεστών που απαιτούνται για την παραγωγή ορισμένης ποσότητας προϊόντος με δεδομένο το επίπεδο της τεχνολογίας και της τεχνικής γνώσης που αφορά στην παραγωγή και για το λόγο αυτό επηρεάζει το κόστος παραγωγής.
Γίνεται η υπόθεση ότι για να παραχθεί οποιαδήποτε ποσότητα προϊόντος απαιτείται η χρησιμοποίηση δύο συντελεστών. Δηλαδή αν η ποσότητα του ενός ή του άλλου συντελεστή είναι μηδέν, δεν μπορεί να παραχθεί προϊόν. Για το λόγο αυτό οι ποσότητες προϊόντος αρχίζουν από το συνδυασμό μιας μονάδας εργασίας και μιας μονάδας κεφαλαίου.
Η ποσότητα του παραγόμενου προϊόντος μπορεί να αυξηθεί είτε με προσθήκη επιπλέον μονάδων του ενός συντελεστή σε σταθερή ποσότητα του δεύτερου συντελεστή ή με ταυτόχρονη αύξηση των ποσοτήτων και των δύο συντελεστών.
Αναλογία παραγωγικών συντελεστών
Η αναλογία των χρησιμοποιούμενων παραγωγικών εισροών ποικίλλει. Όταν μια τεχνική παραγωγής χρησιμοποιεί συγκριτικά περισσότερη εργασία από κεφάλαιο (π.χ. 10 μονάδες εργασίας και 2 κεφαλαίου), θεωρείται ως εντάσεως εργασίας (labour intensive) ενώ όταν χρησιμοποιεί συγκριτικά περισσότερο κεφάλαιο από εργασία (π.χ. 10 μονάδες κεφαλαίου και 2 εργασίας) θεωρείται ως εντάσεως κεφαλαίου (capital intensive).
Ο βαθμός έντασης της χρήσης του κάθε συντελεστή εξαρτάται τόσο από την τεχνολογία παραγωγής όσο και από τις τιμές συντελεστών.
Κατηγορίες παραγωγικής διαδικασίας
Η παραγωγική διαδικασία μπορεί να ταξινομηθεί σε τέσσερις γενικές κατηγορίες:
- Συνεχής παραγωγική διαδικασία (process production)
- Παραγωγή κατά παραγγελία (custom-order production)
- Δύσκαμπτη μαζική παραγωγή (rigid mass production)
- Ευέλικτη μαζική παραγωγή (flexible mass production)
1) Συνεχής παραγωγική διαδικασία (process production).
Στην συνεχή παραγωγική διαδικασία εφαρμόζεται τεχνολογία που επιτρέπει τη συνεχή ροή παραγωγικών υλών για τη συνεχή παραγωγή προϊόντος.
Για τη χρησιμοποίηση διαδικασιών συνεχούς παραγωγής απαιτούνται πολύ μεγάλες ποσότητες υλικού κεφαλαίου για εγκαταστάσεις και μηχανολογικό εξοπλισμό και μεγάλος αυτοματισμός ενώ, αντίθετα, χρειάζεται λίγη σχετικά εργασία.
Δεδομένου ότι όσο πιο πολύ αξιοποιούνται οι παραγωγικές εγκαταστάσεις τόσο χαμηλότερο τείνει να είναι το κόστος της παραγόμενης μονάδας προϊόντος, για να εξασφαλίζεται υψηλή παραγωγικότητα χρειάζεται συνήθως να λειτουργεί η παραγωγική μονάδα στο μέγιστο ή σχεδόν στο μέγιστο επίπεδο παραγωγής της ολόκληρο το εικοσιτετράωρο και κάθε ημέρα.
Στις διαδικασίες αυτού του είδους υπάρχει έλλειψη ευελιξίας καθώς δεν είναι δυνατή η αυξομείωση των παραγωγικών συντελεστών για την αυξομείωση του παραγόμενου προϊόντος.
Παράδειγμα:
Σε αυτή την κατηγορία μπορεί να υπαχθεί η διαδικασία της παραγωγής χάλυβα. Τα σχετικά εργοστάσια λειτουργούν ολόκληρο το εικοσιτετράωρο, επτά ημέρες την εβδομάδα, γιατί είναι χρονοβόρο και αντιοικονομικό να σβήνουν οι υψικάμινοι κάθε τόσο και να ξαναανάβουν.
Άλλες περιπτώσεις στις οποίες εφαρμόζεται διαδικασία συνεχούς παραγωγής είναι στη διύλιση του πετρελαίου, στην παραγωγή χαρτιού, στην παραγωγή υαλοπινάκων κ.ά.
2) Παραγωγή κατά παραγγελία (custom-order production)
Το προϊόν παράγεται κατά κανόνα για συγκεκριμένο αγοραστή και βάσει των δικών του απαιτήσεων, άρα απαιτείται κατά κανόνα η απασχόληση επιστημονικού και εργατικού προσωπικού υψηλής κατάρτισης και εξειδίκευσης.
Με την εφαρμογή αυτού του είδους της παραγωγικής διαδικασίας είναι δυνατό να υπάρχει υψηλή παραγωγικότητα ακόμη και με μικρή σχετικά κλίμακα παραγωγής. Επιπλέον, η παραγωγική μονάδα έχει ευελιξία για την αυξομείωση των ποσοτήτων των χρησιμοποιούμενων παραγωγικών συντελεστών και της ποσότητας του παραγόμενου προϊόντος.
Παράδειγμα:Ομοίως ο μηχανολογικός εξοπλισμός εργοστασίων παραγωγής χάλυβα, χημικών προϊόντων και άλλων ειδών, κατασκευάζεται κάθε φορά για ορισμένη επιχείρηση, με βάση τις δικές της ανάγκες.
Μια έπαυλη κατασκευάζεται για ορισμένο πελάτη με βάση δικές του προδιαγραφές. Μια μεγάλη θαλαμηγός ναυπηγείται επίσης για συγκεκριμένο πελάτη με βάση τις δικές του προτιμήσεις, ένα πολεμικό σκάφος ναυπηγείται για την κυβέρνηση με βάση ειδικές προδιαγραφές κ.ο.κ. Γενικότερα τα πλοία κατασκευάζονται με αυτή τη διαδικασία.
3) Δύσκαμπτη μαζική παραγωγή (rigid mass production).
Σε αυτή την παραγωγική διαδικασία υπάρχει τυποποίηση των χρησιμοποιούμενων πρώτων υλών, της τεχνολογίας, της διαδικασίας παραγωγής και του παραγόμενου προϊόντος. Η διαδικασία αυτή είναι κατά κανόνα μεγάλης έντασης κεφαλαίου και χρησιμοποιείται για την παραγωγή μεγάλης ποσότητας και σταθερής ποιότητας προϊόντος.
Η επιχείρηση που εφαρμόζει τέτοια διαδικασία δεν έχει ευχέρεια να παραλλάσσει το προϊόν της για να ικανοποιεί τις ιδιαίτερες επιθυμίες επιμέρους πελατών της. Αντίθετα, επιδιώκει με διαφήμιση ή με άλλα μέσα να επηρεάσει τις προτιμήσεις τους ώστε να τους αρέσουν τα προϊόντα της όπως τα παράγει.
4) Ευέλικτη μαζική παραγωγή (flexible mass production).
Με την ευέλικτη μαζική παραγωγή επιδιώκεται να εξασφαλίζονται τα πλεονεκτήματα της μαζικής παραγωγής αλλά να υπάρχει και σχετική ευελιξία με την παράλληλη παραγωγή ποικιλίας προϊόντων με τη χρήση διαφορετικών συνδυασμών τυποποιημένων και μαζικά παραχθέντων τμημάτων τους.
Με τη μέθοδο αυτή μπορούν να παράγονται διαφορετικά προϊόντα για διαφορετικά τμήματα της αγοράς και να υπάρχει έτσι διαφοροποίηση στην παραγωγή και ευρύτερη κάλυψη της συνολική αγοράς.
Παράδειγμα:
Στην κατασκευή αυτοκινήτων, τα σώματα τα φρένα και άλλα μέρη διάφορων τύπων αυτοκινήτων είναι τυποποιημένα και παράγονται μαζικά για να υπάρχουν οικονομίες στην παραγωγή, αλλά μετά γίνεται διαφοροποίηση στο τελικό προϊόν από πλευράς ιπποδύναμης της μηχανής, ταπετσαρίας, χρώματος κ.ά.
Χρονικό διάστημα στην παραγωγική διαδικασία
Η παραγωγική διαδικασία διακρίνεται σε δύο χρονικά διαστήματα:
- στο βραχυχρόνιο (abort run) και
- στο μακροχρόνιο (long run)
Βραχυχρόνιο θεωρείται το διάστημα που δεν είναι αρκετά μεγάλο για να έχει τη δυνατότητα η επιχείρηση να μεταβάλει τον κεφαλαιουχικό της εξοπλισμό. Στο διάστημα αυτό μπορεί να αυξήσει την ποσότητα της παραγωγής της μεταβάλλοντας μόνο την ένταση της χρησιμοποίησης του εξοπλισμού της.
Με άλλα λόγια, στο βραχυχρόνιο διάστημα ο κεφαλαιουχικός εξοπλισμός ή και άλλοι συντελεστές είναι δεδομένα μεγέθη και ο μόνος τρόπος μεταβολής της ποσότητας του προϊόντος είναι με χρησιμοποίηση μικρότερων ή μεγαλύτερων ποσοτήτων εργασίας, υλικών και λοιπών μέσων παραγωγής.
Οι παραγωγικοί συντελεστές των οποίων οι ποσότητες μπορούν να μεταβληθούν μέσα σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, ονομάζονται μεταβλητοί συντελεστές (variable resources).
(π.χ. το εργατικό δυναμικό, οι πρώτες ύλες, η ενέργεια κτλ)
2) Μακροχρόνιο χρονικό διάστημα.
Μακροχρόνιο είναι το διάστημα μέσα στο οποίο η επιχείρηση έχει τη δυνατότητα να αλλάξει την ποσότητα του προϊόντος της μεταβάλλοντας όλους τους συντελεστές που χρησιμοποιεί για την παραγωγή, ακόμη και τον κεφαλαιουχικό της εξοπλισμό.
Επιπλέον, στο διάστημα αυτό είναι δυνατό να εισέλθουν στον κλάδο και νέες επιχειρήσεις ή να αποχωρήσουν από αυτόν κάποιες από τις υπάρχουσες.
Οι παραγωγικοί συντελεστές που χρειάζονται μακρύτερα χρονικά διαστήματα για να αυξηθούν ή να μειωθούν, ονομάζονται σταθεροί συντελεστές (fixed resources).
(π.χ. κτίρια, μηχανήματα κτλ)
Από τον ορισμό του βραχυχρόνιου και του μακροχρόνιου διαστήματος γίνεται φανερό ότι το διακριτικό τους στοιχείο δεν είναι η συγκεκριμένη διάρκεια του χρόνου που περιλαμβάνεται στα διαστήματα αυτά, αλλά η δυνατότητα μεταβολής όλων των παραγωγικών συντελεστών ανάλογα με τις ανάγκες που υπάρχουν.
Παράδειγμα:
Ο απαιτούμενος χρόνος για τη μεταβολή του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού μιας μονάδας παραγωγής χάλυβα ή αυτοκινήτων είναι πολύ μακρύτερος από εκείνον για τη μεταβολή του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού μιας μονάδας έτοιμων ενδυμάτων ή τροφίμων.
Αναλογίες παραγωγικών συντελεστών
1) Μεταβλητές αναλογίες παραγωγικών συντελεστών
Στην παραγωγή γίνεται η υπόθεση ότι μια συγκεκριμένη ποσότητα προϊόντος μπορεί να παραχθεί με την χρησιμοποίηση παραγωγικών συντελεστών σε διάφορες αναλογίες. Αυτό σημαίνει ότι οι παραγωγικοί συντελεστές χρησιμοποιούνται στην παραγωγή με μεταβλητές αναλογίες (variable input proportions).
Σε τέτοιες περιπτώσεις, η κάθε επιχείρηση είναι υποχρεωμένη να προσδιορίσει όχι μόνο την ποσότητα προϊόντος που θα τη συμφέρει να παράγει αλλά και τον άριστο συνδυασμό των παραγωγικών συντελεστών που θα χρησιμοποιεί.
Ενώ δυνατότητες υποκατάστασης συντελεστών υπάρχουν συνήθως και στο βραχυχρόνιο διάστημα, αυτές είναι κατά κανόνα πολύ μεγαλύτερες στο μακροχρόνιο διάστημα, στο οποίο όλοι οι συντελεστές γίνονται μεταβλητοί.
2) Σταθερές αναλογίες παραγωγικών συντελεστών
Στις περιπτώσεις που για την παραγωγή ενός προϊόντος είναι απαραίτητο να χρησιμοποιηθεί μόνον ένας συγκεκριμένος συνδυασμός ποσοτήτων συντελεστών, η παραγωγή θεωρείται ότι γίνεται κάτω από συνθήκες σταθερών αναλογιών συντελεστών (fixed input proportions). Δηλαδή, κάθε φορά που χρειάζεται να αυξηθεί η ποσότητα του προϊόντος, πρέπει να αυξηθούν κατά το ίδιο ποσοστό οι ποσότητες όλων των συντελεστών παραγωγής.
Στην πράξη οι περιπτώσεις που μπορεί να ισχύουν συνθήκες σταθερών αναλογιών είναι πολύ λίγες. Συνήθως υπάρχει μικρή ή μεγάλη δυνατότητα υποκατάστασης μεταξύ συντελεστών.
Παραγωγή στο βραχυχρόνιο διάστημα
Στο βραχυχρόνιο διάστημα μια επιχείρηση μπορεί να μεταβάλει ορισμένους παραγωγικούς συντελεστές αλλά όχι όλους.
Έστω ότι στο βραχυχρόνιο διάστημα μόνον ένας παραγωγικός συντελεστής, η εργασία, είναι μεταβλητός. Στην περίπτωση αυτή η αύξηση του προϊόντος μπορεί να προκύψει μόνον από την αύξηση αυτού του μεταβλητού συντελεστή, υπόκειται δε σε ορισμένους περιορισμούς που προσδιορίζονται από το νόμο της φθίνουσας απόδοσης.
Παράδειγμα:Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται:
Έστω ότι μια επιχείρηση έχει μια σταθερή ποσότητα ορισμένων παραγωγικών συντελεστών η οποία συνδυάζεται με διαφορετικές ποσότητες ενός μεταβλητού συντελεστή Μ.
- το συνολικό προϊόν ΣΠ (total product) σε κάθε επίπεδο παραγωγής
- το μέσο προϊόν ΜΠ του μεταβλητού συντελεστή (average product), το οποίο ισούται με το λόγο του συνολικού προϊόντος προς την ποσότητα του μεταβλητού συντελεστή, ΣΠ/Μ
- το οριακό προϊόν ΟΠ που ισούται με το λόγο της μεταβολής του συνολικού προϊόντος προς τη μεταβολή του μεταβλητού συντελεστή, ΔΣΠ/ΔΜ.
- καμπύλη ΣΠ: δείχνει πώς μεταβάλλεται συνήθως το συνολικό προϊόν καθώς αυξάνεται η ποσότητα του μεταβλητού συντελεστή
- καμπύλη ΜΠ: δείχνει την αντίστοιχη μεταβολή του μέσου προϊόντος
- καμπύλη ΟΠ: δείχνει τη μεταβολή του οριακού προϊόντος.
Καθώς αυξάνεται ο μεταβλητός συντελεστής, το συνολικό προϊόν συνήθως στην αρχή αυξάνεται με αυξανόμενο ρυθμό και κατόπιν με φθίνοντα ρυθμό. Στο σημείο Β, που αντιστοιχεί στην ποσότητα του μεταβλητού συντελεστή 0Μ3, η καμπύλη του συνολικού προϊόντος φθάνει στο μεγαλύτερο ύψος της. Στο σημείο αυτό μεγιστοποιείται το συνολικό προϊόν και το οριακό προϊόν γίνεται ίσο με μηδέν.
Όταν το συνολικό προϊόν αρχίζει να μειώνεται, το οριακό προϊόν γίνεται αρνητικό. Σημειωτέον ότι το οριακό προϊόν δείχνει το ρυθμό της μεταβολής του συνολικού προϊόντος, δηλαδή αντιστοιχεί στην κλίση της καμπύλης του συνολικού προϊόντος.
Όσο το οριακό προϊόν είναι θετικό, το συνολικό προϊόν αυξάνεται, ενώ όταν γίνει αρνητικό, το συνολικό προϊόν μειώνεται. Επομένως, όταν το οριακό προϊόν ισούται με μηδέν, το συνολικό προϊόν βρίσκεται στο μέγιστο δυνατό σημείο.
Στην αρχή της παραγωγικής διαδικασίας, όταν αυξάνεται η ποσότητα του μεταβλητού συντελεστή το οριακό προϊόν συνήθως αυξάνεται, και για το λόγο αυτό αυξάνεται και το συνολικό προϊόν με αυξανόμενο ρυθμό.
Αφού το οριακό προϊόν φθάσει το μέγιστο μέγεθος του (σημείο Γ), κατόπιν αρχίζει να μειώνεται, που σημαίνει ότι μειώνεται ο ρυθμός αύξησης του συνολικού προϊόντος.
Βήματα παραγωγικής διαδικασίας:
Από τον τρόπο με τον οποίο μεταβάλλεται το προϊόν καθώς αυξάνεται η ποσότητα του μεταβλητού συντελεστή, προκύπτουν τρεις φάσεις της παραγωγικής διαδικασίας:
Στην αρχή υπάρχει αύξουσα μέση απόδοση (increasing average returns). Στο διάγραμμα η φάση αυτή αντιστοιχεί στις ποσότητες του χρησιμοποιούμενου μεταβλητού συντελεστή από μηδέν μονάδες μέχρι Μ2 μονάδες.
Ύστερα υπάρχει φθίνουσα μέση και οριακή απόδοση (diminishing average returns και diminishing marginal returns), όταν η ποσότητα του χρησιμοποιούμενου μεταβλητού συντελεστή κυμαίνεται από Μ2 μέχρι Μ3 μονάδες.
Τέλος, υπάρχει και η φάση με αρνητική οριακή απόδοση (negative marginal returns), όταν χρησιμοποιούνται περισσότερες από Μ3 μονάδες του μεταβλητού συντελεστή.
Είναι αυτονόητο ότι μια επιχείρηση δε θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί τόσο μεγάλη ποσότητα του μεταβλητού συντελεστή ώστε να έχει αρνητική οριακή απόδοση. Επίσης δεν ενδείκνυται να σταματήσει την παραγωγή όταν υπάρχει αύξουσα μέση απόδοση, γιατί έχει τη δυνατότητα να αυξήσει την παραγωγικότητα της αυξάνοντας την ποσότητα του μεταβλητού συντελεστή.
Η επιχείρηση θα πρέπει να χρησιμοποιεί τόση ποσότητα του μεταβλητού συντελεστή ώστε να έχει φθίνουσα μέση απόδοση και, κατά συνέπεια, φθίνουσα οριακή απόδοση. Δηλαδή στο διάγραμμα θα πρέπει να χρησιμοποιεί ποσότητα του μεταβλητού συντελεστή που βρίσκεται μεταξύ ΟΜ2 και ΟΜ3.
Παραγωγή στο μακροχρόνιο διάστημα
Στο μακροχρόνιο διάστημα όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές θεωρούνται ως μεταβλητοί. Κατά τη μακροχρόνια συνάρτηση παραγωγής δεν μπορούν να σχεδιαστούν καμπύλες συνολικού, μέσου και οριακού προϊόντος, γιατί με δεδομένο ότι όλοι οι συντελεστές είναι τώρα μεταβλητοί, σε κάθε ποσότητα του βραχυχρόνια σταθερού αλλά μακροχρόνια μεταβλητού συντελεστή θα αντιστοιχούσαν διαφορετικές καμπύλες συνολικού, μέσου και οριακού προϊόντος.
Ελαστικότητα παραγωγής
Ελαστικότητα παραγωγής ονομάζεται η ποσοστιαία μεταβολή της συνολικής ποσότητας προϊόντος που προκαλείται από μια ποσοστιαία μεταβολή της ποσότητας του μεταβλητού συντελεστή.
Συντελεστής της ελαστικότητας παραγωγής
Η ελαστικότητα εκφράζεται με τον εξής τύπο:
Επ = ελαστικότητα παραγωγής ως προς μεταβλητό συντελεστή
Π = ποσότητα προϊόντος
ΔΠ = μεταβολή της ποσότητας προϊόντος
Μ = ποσότητα μεταβλητού συντελεστή
ΔΜ = μεταβολή της ποσότητας του μεταβλητού συντελεστή
Επίσης η ελαστικότητα παραγωγής είναι ο λόγος του οριακού προϊόντος προς το μέσο προϊόν και είναι διαφορετική στα διάφορα σημεία της καμπύλης του συνολικού προϊόντος.
Μέχρι το σημείο απασχόλησης Μ2 μονάδων του μεταβλητού συντελεστή, η ελαστικότητα αυτή είναι μεγαλύτερη από τη μονάδα, διότι ΟΠ>ΜΠ. Στο σημείο των Μ2 μονάδων του μεταβλητού συντελεστή, όπου ΟΠ= ΜΠ, η ελαστικότητα παραγωγής ισούται με τη μονάδα.
Σε επίπεδα του μεταβλητού συντελεστή μεταξύ Μ2 και Μ3, ΟΠ < ΜΠ, και η ελαστικότητα παραγωγής είναι μικρότερη από τη μονάδα αλλά μεγαλύτερη από μηδέν. Τέλος, μετά το επίπεδο απασχόλησης Μ3 η ελαστικότητα απασχόλησης πέφτει κάτω από το μηδέν.
Δείτε επίσης:
Αποτελεσματικότητα στην παραγωγή
