Από μόνη της η απλή επιθυμία ενός καταναλωτή για ένα προϊόν δεν αποτελεί ζήτηση. Χρειάζεται επιπλέον να διαθέτει και την αγοραστική δύναμη που απαιτείται για την αγορά του, ενώ η ζήτηση για ένα προϊόν αναφέρεται πάντοτε σε ορισμένη χρονική περίοδο.
Κατά κανόνα υπάρχει μια αντίστροφη σχέση μεταξύ της τιμής ενός προϊόντος και της ποσότητας που ζητείται, δηλαδή όταν αυξάνεται η τιμή μειώνεται η ζητούμενη ποσότητα, ενώ όταν μειώνεται η τιμή αυξάνεται η ποσότητα. Η αντίστροφη αυτή σχέση αναφέρεται ως νόμος της ζήτησης (law of demand).
Όπως η προσφορά έτσι και η ζήτηση, μπορεί να εκφρασθεί με τα δεδομένα ενός πίνακα, ενός διαγράμματος ή μιας μαθηματικής εξίσωσης.
Παράδειγμα:
Ζήτηση υποθετικού νοικοκυριού για μήλα στη διάρκεια ενός μηνός
Αν βρεθούν όλα τα σημεία που αντιστοιχούν στους συνδυασμούς τιμής και ποσότητας του πίνακα της ζήτησης και συνδεθούν μεταξύ τους, σχηματίζεται η καμπύλη της ζήτησης (demand curve), AA. Η καμπύλη αυτή έχει αρνητική κλίση λόγω της αντίστροφης σχέσης μεταξύ της τιμής του προϊόντος και της ζητούμενης ποσότητας.
Όταν η τιμή ενός αγαθού μειώνεται, τότε αυξάνεται η ζητούμενη ποσότητα του γιατί:
1) Όταν το αγαθό γίνει φθηνότερο, ενώ οι τιμές των άλλων αγαθών παραμένουν αμετάβλητες, ο καταναλωτής έχει κίνητρο να αγοράζει μεγαλύτερη ποσότητα από το πρώτο σε βάρος της κατανάλωσης των άλλων.
Παράδειγμα:
Αν τα ψάρια γίνουν φθηνότερα χωρίς να μειωθεί η τιμή του κρέατος, είναι πολύ πιθανόν οι καταναλωτές να αρχίσουν να αγοράζουν περισσότερα ψάρια και λιγότερο κρέας. Η επίδραση αυτή της μεταβολής της τιμής στη ζητούμενη ποσότητα ονομάζεται επίδραση υποκατάστασης (substitution effect).
2) Όταν ένα αγαθό γίνει φθηνότερο, οι καταναλωτές του μπορούν να αγοράσουν την ποσότητα που αγόραζαν πριν τη μείωση της τιμής του δαπανώντας τώρα μικρότερο συνολικό ποσό για αυτήν. Τους μένει έτσι κάποιο εισόδημα για αγορά μεγαλύτερων ποσοτήτων των διαφόρων αγαθών στα οποία περιλαμβάνεται και εκείνο του οποίου μειώθηκε η τιμή.
Παράδειγμα:
Η τιμή του κρέατος μειώθηκε από 4 ευρώ το κιλό σε 3 ευρώ. Μια οικογένεια που αγόραζε δύο κιλά δαπανώντας 8 ευρώ, μπορεί τώρα να τα αγοράσει με μόνο 6 ευρώ. Τα 2 ευρώ που εξοικονομεί μπορεί να τα διαθέσει σε άλλα αγαθά, αλλά μπορεί να αγοράσει και περισσότερο κρέας.
Η επίδραση αυτή της μεταβολής της τιμής στη ζητούμενη ποσότητα είναι γνωστή ως εισοδηματική επίδραση (income effect).
Η συνολική ζήτηση για ένα προϊόν, είναι το άθροισμα των ατομικών ζητούμενων ποσοτήτων.
Μεταβολή στη ζητούμενη ποσότητα και μεταβολή στη ζήτηση
Όταν μεταβάλλεται η τιμή ενός προϊόντος, μεταβάλλεται και η ζητούμενη ποσότητα, όμως η ζήτηση για το προϊόν δεν αλλάζει. Όπως ήδη αναφέρθηκε, ως ζήτηση εννοείται η σχέση μεταξύ τιμής και ζητούμενης ποσότητας ενός προϊόντος. Όταν η τιμή μεταβληθεί, η σχέση αυτή δεν αλλάζει, άρα ούτε και η ζήτηση.
Για να μεταβληθεί η ζήτηση ενός προϊόντος, πρέπει να αλλάξει η σχέση μεταξύ τιμής και ζητούμενης ποσότητας κι αυτό γίνεται όταν μεταβληθούν οι προσδιοριστικοί παράγοντες της ζήτησης.
Για παράδειγμα ο παραπάνω πίνακας και το διάγραμμα εμφανίζουν την αρχική ζήτηση για ένα προϊόν Χ καθώς και τη ζήτηση γι' αυτό ύστερα από μια αύξηση της. Στο διάγραμμα η καμπύλη της ζήτησης μετακινείται προς τα δεξιά από τη θέση Α,Α στη θέση Β,Β (η ζήτηση δεν είναι απαραίτητο να μετακινηθεί παράλληλα προς την αρχική της θέση).
Με τη νέα καμπύλη, σε κάθε συγκεκριμένη τιμή του προϊόντος αντιστοιχεί μεγαλύτερη ζητούμενη ποσότητα. Αυτό σημαίνει αύξηση της ζήτησης.
Αν όμως ισχύει μια ορισμένη καμπύλη ζήτησης και μειωθεί η τιμή του προϊόντος, τότε γίνεται απλώς μετακίνηση από ένα σημείο της καμπύλης σε άλλο, χωρίς να μετατοπιστεί η καμπύλη, δηλαδή χωρίς να μεταβληθεί η ζήτηση.
Αν πχ η καμπύλη ζήτησης είναι η Α,Α και η τιμή μειωθεί από 50€ σε 30€ τη μονάδα, τότε η ζητούμενη ποσότητα θα αυξηθεί από 50 σε 100 μονάδες, δηλαδή θα γίνει μετακίνηση από ένα σημείο της καμπύλης σε άλλο, χωρίς αυτή να μετακινηθεί.
