Ανεργία, συνεπώς, υπάρχει στην οικονομία όταν ο διαθέσιμος παραγωγικός συντελεστής εργασία δεν απασχολείται πλήρως. Όπως είναι φυσικό σε περιόδους οικονομικής ανάκαμψης ο αριθμός των ανέργων μειώνεται γιατί αυξάνεται η απασχόληση, ενώ σε περιόδους ύφεσης παρατηρείται το αντίθετο.
Η ακριβής μέτρηση του αριθμού των ανέργων είναι δύσκολη και γι' αυτό το ποσοστό είναι συνήθως υποεκτιμημένο.
Αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχει η κεκρυμμένη ανεργία (αγρότες, αυτοαπασχολούμενοι σε οικογενειακές επιχειρήσεις) και επιπλέον επικρατεί η υπόθεση του αποθαρρυμένου εργάτη, δεδομένου ότι πολλοί μη εργαζόμενοι έχουν απογοητευθεί και δε δηλώνουν ότι ζητούν εργασία. Αυτό οδηγεί πολλές φορές στο παράδοξο αποτέλεσμα όπου ενώ αυξάνεται η απασχόληση εν τούτοις δεν μειώνεται το μέγεθος του ποσοστού ανεργίας.
Στο ποσοστό της πραγματικής ανεργίας θα πρέπει να ληφθεί υπόψη επιπλέον κι ο αριθμός των ατόμων που απασχολούνται στην παραοικονομία (δραστηριότητες που δεν δηλώνονται) και φέρονται ως άνεργοι αλλά δεν συμπεριλαμβάνονται στο εργατικό δυναμικό ή στο δημόσιο τομέα αλλά υποαπασχολούνται και αποτελεί μια μορφή κεκρυμένης ανεργίας.
Επίσης πολλές φορές ο αριθμός των ανέργων διαφέρει ως μέγεθος από το ποσοστό ανεργίας. Δεν είναι καθόλου παράξενο να αυξάνεται ο αριθμός των ανέργων και το ποσοστό ανεργίας να παραμένει σταθερό ή ακόμη και να μειώνεται.
Αυτό συμβαίνει γιατί το ποσοστό ανεργίας είναι ο λόγος του αριθμού των ανέργων ως προς το εργατικό δυναμικό. Εάν, συνεπώς, ο αριθμός των ανέργων αυξάνεται αλλά αυξάνεται περισσότερο το εργατικό δυναμικό, τότε το ποσοστό ανεργίας θα εμφανιστεί μειωμένο.
Αντίθετα, εάν ο αριθμός των ανέργων μειώνεται αλλά το εργατικό δυναμικό μειώνεται περισσότερο από ό,τι ο αριθμός των ανέργων τότε το ποσοστό ανεργίας αυξάνεται. Εξάλλου η μείωση του ποσοστού ανεργίας δεν σημαίνει κατ' ανάγκη αύξηση της απασχόλησης γιατί μπορεί να μειώθηκε ο αριθμός των ανέργων (π.χ. μερική απασχόληση).
Είδη ανεργίας
Η ανεργία έχει πολλές μορφές και μπορεί να διακριθεί στην:
• Ανεργία τριβής
• Εποχική ανεργία, εξαιτίας της εποχιακής διακύμανσης ορισμένων οικονομικών δραστηριοτήτων.
• Κυκλική ανεργία ή ανεργία ανεπαρκούς ζήτησης
• Διαρθρωτική ανεργία, που οφείλεται στις αναντιστοιχίες μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, καθώς κάποιοι κλάδοι (ή ειδικότητες, ή γεωγραφικές περιοχές) έχουν αυξανόμενη ζήτηση και κάποιοι άλλοι πτωτική ζήτηση.
• Αναπτυξιακή ανεργία, η οποία δημιουργείται από την εφαρμογή σταθεροποιητικών προγραμμάτων και τη σύγχρονη τεχνολογία που αποβλέπει στην οικονομική ανάπτυξη.
Η διαρθρωτική ανεργία μαζί με την ανεργία τριβής αποτελούν το φυσικό ποσοστό ανεργίας. Το φυσικό ποσοστό ανεργίας παρατηρείται ακόμη και στην περίπτωση που η οικονομία λειτουργεί στο επίπεδο προϊόντος πλήρους απασχόλησης και σήμερα κυμαίνεται σε υψηλότερα επίπεδα από το παρελθόν.
Η αύξηση αυτή δικαιολογείται από την είσοδο νέων και γυναικών στην αγορά εργασίας, την ενίσχυση των επιδομάτων ανεργίας, την καθιέρωση των κατωτάτων μισθών/ημερομισθίων και την εισαγωγή νέων τεχνολογιών.
Ειδικότερα, το ύψος του φυσικού συντελεστού ανεργίας διαμορφώνεται από πολλούς παράγοντες όπως είναι:
- το σημείο του κύκλου που βρίσκεται η οικονομία (ύφεση/ανάκαμψη)
- η σύνθεση του εργατικού δυναμικού (ιδίως νέοι, γυναίκες)
- η αποτελεσματικότητα των μηχανισμών προσέγγισης ζήτησης / προσφοράς εργασίας
- ο βαθμός ευκαμψίας των μισθών (προς τα πάνω και προς τα κάτω)
- το μέγεθος των επιδομάτων ανεργίας (υψηλά επιδόματα ανεργίας συμβάλλουν στη διόγκωση του φυσικού συντελεστή ανεργίας), σε συνδυασμό με το ποσοστό του επιδόματος ανεργίας ως προς τον καθαρό μισθό.
Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με συνεχή κατάρτιση των ανέργων και την ενίσχυση της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού (χωροταξική, επαγγελματική και κλαδική). Η ικανοποιητική πληροφόρησης συνεπώς, σχετικά με τις διαθέσιμες (κενές) θέσεις εργασίας μειώνει το ποσοστό ανεργίας.
Αίτια της ανεργίας
Η βασική αιτία της ανεργίας είναι το χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης μιας χώρας και ο χαμηλός ρυθμός μεγέθυνσης της οικονομίας της.
Ο βαθμός ανεργίας εντείνεται με την ύπαρξη μακροχρονίων διαρθρωτικών προβλημάτων και δυσλειτουργιών που διατηρούνται στις αγορές των συντελεστών παραγωγής (ιδίως της εργασίας), χρήματος και προϊόντων. Το επίπεδο, επίσης, εκπαίδευσης και σύγχρονης εξειδίκευσης επηρεάζουν σημαντικά την ανεύρεση θέσεων εργασίας.
Τέλος, το ποσοστό ανεργίας επηρεάζεται από τον αριθμό των οικονομικών προσφύγων που γίνονται αποδεκτοί κατά περιόδους και χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το σημείο του οικονομικού κύκλου στο οποίο βρίσκεται η οικονομική δραστηριότητα της χώρας που τους φιλοξενεί.
Συνέπεια και αντιμετώπιση της ανεργίας
Η ύπαρξη υψηλού ποσοστού ανεργίας έχει σημαντικές αρνητικές κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις. Η ανεργία πλήττει ολόκληρο το εργατικό δυναμικό, αλλά έχει παρατηρηθεί ότι πλήττει περισσότερο τους νέους που μπαίνουν για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας.
Αυτό σημαίνει ότι ο οικογενειάρχης αδυνατεί να εξασφαλίσει ένα ανεκτό επίπεδο διαβίωσης των παιδιών του και ο νέος αποθαρρύνεται να δημιουργήσει οικογένεια και να είναι αισιόδοξος για το μέλλον του.
Έτσι ανακύπτει το δυσάρεστο δημογραφικό πρόβλημα και η αδυναμία της οικονομίας να πετύχει το μέγιστο δυνατό προϊόν που μπορεί να παράγει.
Η παραγωγή μικρότερου από το δυνητικό προϊόν πλήρους απασχόλησης οδηγεί σε απώλεια προϊόντος-εισοδήματος και υποκατανάλωση με τελικό αποτέλεσμα την περαιτέρω συρρίκνωση της παραγωγικής υποδομής και του παγίου κεφαλαίου της οικονομίας.
Η διατήρηση, συνεπώς υψηλού ποσοστού ανεργίας συνεπάγεται τεράστιο κοινωνικό κόστος, γιατί, εκτός από τα προηγούμενα, έχει παρατηρηθεί ότι ενισχύει τα ποσοστά εγκληματικότητας, αλκοολισμού, ναρκωτικών και διαζυγίων.
Έννοιες ανεργίας
Άνεργος
Εργατικό δυναμικό
Μη-εργατικό δυναμικό
Ποσοστό ανεργίας ονομάζεται το μέρος του εργατικού δυναμικού που είναι άνεργο.
Ποσοστό συμμετοχής είναι η αναλογία του ενήλικου πληθυσμού προς το εργατικό δυναμικό.
Ποσοστό απασχόλησης είναι το απασχολούμενο μέρος του ενήλικου πληθυσμού.
